مراقبت از دندان در دوران بارداری و اهمیت آن

مراقبت از دندان در بارداری

مراقبت از دندان در دوران بارداری از اهمیت خاصی برخوردار می باشد ، رعایت نکاتی بسیار ساده می تواند به سلامتی مادر در دوران بارداری و پس از آن کمک شایانی بنماید. در دوران بارداری باید رعایت بهداشت دهان و دندان (استفاده ازمسواک و نخ دندان و دهان شویه) بطور منظم انجام شود و خونریزی یا حالت تهوع نباید مانع مسواک زدن یا استفاده ازنخ دندان شود. درصورت تهوع باید دهان به،دقت با آب شسته و سپس مسواک زده شود ضمن اینکه استفاده ازتغذیه مناسب در دوران بارداری و مراجعه به، دندانپزشک نیز در هر سه ماهه بارداری ضروری است.

مشکلات دهانی شایع در بارداری

در زمان بارداری حفره دهان بیشتر در معرض اسید معده قرار می گیرد که می تواند مینای دندان را بساید. تهوع و استفراغ صبحگاهی در ابتدای بارداری دلیل شایع این امر است؛ با پیشرفت زایمان، شلی اسفنگتر مری و فشار رحم حاوی جنین می تواند به تشدید ریفلاکس اسید منجر شود. مادرانی که به استفراغ شدید بارداری دچارند، ممکن است به ساییدگی مینا دچار شوند.

راهبردهای درمانی برای کاهش مواجهه با اسید از تغییرات رژیم غذایی و شیوه زندگی به علاوه تجویز داروهای ضد استفراغ، ضد اسید یا هر دو بهره می جویند. شستن دهان با محلول یک قاشق چایخوری جوش شیرین در یک فنجان آب پس از استفراغ می تواند اسید را خنثی کند.

باید به زنان باردار توصیه کرد از مسواک زدن بلافاصله پس از استفراغ خودداری کنند و از مسواک هایی با پرزهای نرم استفاده کنند تا خطر آسیب به مینا کاهش یابد. دهان شویه های حاوی فلوراید می توانند از دندان های ساییده شده یا حساس حفاظت به عمل آورند. از دیگر مشکلات این دوره میتوان به مواردی مثل :

۱- پوسیدگی

یک چهارم زنان در سنین باروری پوسیدگی دندان دارند. پوسیدگی دندان بیماری است که در آن کربوهیدرات ها توسط باکتری ها تخمیر و تبدیل به اسید می شوند که مینای دندان را دمینرالیزه می کند . زنان باردار به چند دلیل در معرض خطر بالاتر پوسیدگی دندان قرار دارند که عبارتند از:افزایش اسید در حفره دهان، تمایل زیاد به خوردن شیرینی جات و توجه کم به بهداشت دهان و دندان.

پوسیدگی ها در اوایل پیدایش به شکل نواحی سفید دمینرالیزه به چشم می خورند که بعد خرد می شوند و حفره های قهوه ای رنگی تشکیل می دهند. پرشدگی و روکش ها علامت پوسیدگی قبلی هستند. پوسیدگی های درمان نشده به آبسه دهانی و سلولیت صورت منجر می شوند. کودکان مادرانی که پوسیدگی های زیادی دارند به احتمال بیشتری پوسیدگی پیدا می کنند. زنان باردار باید میزان خطر پوسیدگی را با دو بار مسواک زدن در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید و محدود کردن غذاهای قندی کاهش دهند. مبتلایان به پوسیدگی های درمان نشده و عوارض آن برای درمان قطعی باید به دندان پزشک ارجاع شوند.

۲- دندان های لق

دندان ها در طول بارداری حتی در نبود بیماری لثه به دلیل سطح بالای پروژسترون و استروژن که پریودونتیوم (یعنی لیگامان ها و استخوانهایی که دندان را حمایت می کنند) را تحت تاثیر قرار می دهند، ممکن است لق شوند. برای دندان های لق که همراه با بیماری های پریودونتال نباشند، پزشک باید به خانم باردار اطمینان دهد که این وضعیت موقتی است و به تنهایی به افتادن دندان نمی انجامد.

۳- ژنژیویت

ژنژیویت شایع ترین بیماری دهانی در بارداری است. ژنژیویت التهاب بافت سطحی لثه است. طی بارداری، ژنژیویت به سبب نوسان در سطوح استروژن و پروژسترون و در ترکیب با تغییرات فلور دهانی و کاهش پاسخ ایمنی تشدید می شود. اقدامات بهداشت دهان شامل مسواک زدن و نخ کشیدن برای حل مشکل توصیه شده است. مبتلایان به ژنژیویت شدید ممکن است به جرم گیری توسط دندان پزشک نیاز داشته باشند و نیز لازم باشد از دهان شویه هایی نظیر کلرهگزیدین استفاده کنند.

حتما بخوانید : اصلاح طرح لبخند و دانستنی های مربوط به آن

۴- پریودونتیت

پریودونتیت التهاب مخرب پریودونتیوم است که تقریبا زنان در سنین باروری به آن مبتلا هستند. فرآیند بیماری مستلزم ارتشاح باکتریایی پریودونتیوم است. سموم تولیدی توسط باکتری ها موجب التهاب مزمن می شود و پریودونتیوم تخریب می گردد که به ایجاد حفره هایی منجر می گردد که عفونی می شوند. این فرآیند می تواند به بروز باکتریمی مکرر بینجامد که به طور غیرمستقیم پاسخ حاد کبدی را آغاز می کند و به تولید سیتوکین ها، پروستاگلاندین ها (مثلا PGE2) و اینترلوکین هایی (نظیر ۸-IL ,6-IL) منجر می شود که همگی بر بارداری تاثیر دارند.

۵- پریودونتیت و پیامدهای ضعیف بارداری

پریودونتیت با چند پیامد ضعیف در بارداری همراه بوده است، هر چند مکانیسم وقوع این پیامدها هنوز روشن نشده و همچنان بحث بر سر آن در جریان است. درمان پریودونتیت در بارداری بر تشخیص زودهنگام و جرم گیری عمیق لثه استوار است.
زنان مبتلا به بیماری پریودونتال پیش از بارداری می توانند با رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان، خطر عود یا تشدید بیماری را کاهش دهند. آکادمی پریودونتولوژی آمریکا توصیه می کند همه زنان باردار یا زنانی که قصد بارداری دارند تحت معاینه پریودونتال قرار گیرند و در صورت نیاز درمان شوند.

۶- غربالگری و پیشگیری

هر زن باردار باید از نظر رعایت بهداشت دهان و دندان، دسترسی به آب حاوی فلوراید، مشکلات دهانی (پوسیدگی و ژنژیویت) و دسترسی به مراقبت های دندانی ارزیابی شود. معاینه دهان باید دندان ها، لثه ها، زبان، کام و مخاط را شامل شود.
باید به بیماران آموزش داده شود که به طور معمول مسواک بزنند و از نخ دندان استفاده کنند، از مصرف زیاد نوشیدنی ها و خوردنی های شیرین خودداری کنند و به یک دندان پزشک مراجعه کنند. وضعیت سلامت دهان و دندان و طرح مراقبت باید مستند شود.

بیمار میتواند با ارتباط با  دندانپزشک خود طریق آموزش، ارتباط شفاف و برقراری همکاری مستمر دوران بارداری خود را به راحتی پشت سر بگذارد.

۷- کاهش خطر پوسیدگی در کودکان

زایلیتول و کلرهگزیدین میزان بار باکتریایی دهان مادر را کم می کنند و انتقال باکتری به شیرخوار را زمانی که در دوره بارداری یا پس از زایمان استفاده شود، کاهش می دهد. هر دو داروی موضعی در بارداری (گروه B بارداری) و شیردهی بی خطر هستند.

۸- تشخیص

در زنان باردار می توان از رادیوگرافی دندان در موارد تشخیص حاد استفاده کرد. در صورت امکان باید انجام رادیوگرافی را تا پایان سه ماهه اول به تعویق انداخت. رادیوگرافی به منظور غربالگری باید تا پس از زایمان به تعویق افتد. فیلم های سریع نوین، خودداری از عکسبرداری مجدد و استفاده از پیش بندهای سربی و حفاظ های تیروییدی همگی خطر را محدود می کنند. خطر مواجهه تراتوژن با پرتو به سبب فیلم های دهانی ۱۰۰۰ بار کمتر از خطر طبیعی سقط خود به خود یا ناهنجاری است.

۹- درمان دندان پزشکی معمول

مطلوب آن است که اقدامات دندان پزشکی برای سه ماهه دوم که ارگانوژنز پایان یافته است برنامه ریزی شوند. مراقبت از اورژانس های دندان پزشکی در هر زمان از بارداری قابل انجام است. سه ماهه سوم با مشکلات اضافی و ناراحتی بیمار در وضعیت درازکش و خطر فشردگی ورید اجوف تحتانی همراه است. خواباندن بیمار به پهلوی چپ، تغییر وضعیت زود به زود و کوتاه کردن مدت ویزیت می تواند از این مشکلات بکاهد. عقب انداختن مراقبت های دندان پزشکی تا پس از زایمان می تواند دردسرساز باشد، زیرا تازه مادران به مراقبت از نوزاد خود معطوف هستند.

۱۰ – تجویز دارو برای اقدامات دندان پزشکی

داروهای بی حسی موضعی نظیر لیدوکایین (گروه B بارداری) و پریلوکایین (گروه B بارداری) مخلوط با اپی نفرین (گروه C بارداری) برای اقدامات دندان پزشکی در صورت استفاده با دوز مناسب بی خطر هستند. آرام بخش هایی نظیر بنزودیازپین ها (مثلا میدازولام [گروهD بارداری]، لورازپام [گروه D بارداری]، تریازولام [گروه X بارداری]) نباید تجویز شوند. اکسید نیتروژن از نظر خطر بارداری طبقه بندی نشده است و تجویز آن مورد اختلاف است.

۱۱- درمان بیماری های حاد دندانی

در صورت وجود سلولیت خفیف، پنی سیلین، آموکسی سیلین و سفالکسین (همگی در گروه B بارداری)، اولین خط درمان آنتی بیوتیکی به شمار می آیند. اریترومایسین (نه اریترومایسین استولات، که با هپاتیت کلستاتیک در بارداری همراه است) یا کلیندامایسین (هر دو در گروه B بارداری) در بیماران آلرژیک با بیش حساسیتی نوع I به پنی سیلین قابل تجویز هستند.

در مبتلایان به سلولیت شدید، بیمار باید بستری شود و با سفالوسپورین های وریدی یا کلیندامایسین وریدی درمان شود. برای درمان دندان درد، استامینوفن (گروه B بارداری) ایبوپروفن (در سه ماهه اول و دوم در گروه B بارداری و در سه ماهه سوم در گروه D) و مصرف محدود اکسی کدون (در سه ماهه اول و دوم در گروه B بارداری و در سه ماهه سوم در گروه D) بسته به سن بارداری مناسب هستند.

زمان مناسب برای مراقبت از دندان در بارداری

به منظور مراجعات منظم و پیگیری از وضعیت دهان و دندان بهتر معوملا مراقبت از دندان در دوران بارداری را به ۳ دوره تقسیم میکنند . یعنی دوران بارداری را که ۹ ماه است به ۳ دوره ۳ ماهه تقسیم می‌ کنند که به نام ‌های ۳ ماهه اول، دوم و سوم موسوم است. زمان‌ های مناسب مراجعه به دندانپزشک شامل دو بار در ۳ ماهه اول، حداقل یک بار در ۳ ماهه دوم و یک بار در ۳ ماهه سوم است. در طول این دوره، تغییرات مختلفی در بدن مادر و جنین ایجاد می ‌شود:

مراقبت در ۳ ماهه اول بارداری

بافت ‌های مختلف بدن جنین در این دوره تشکیل می‌ شود و جنین به مواد و تحریکات مختلف بسیار حساس است و احتمال سقط جنین زیاد است. همچنین در این دوره مادر از کسالت‌ هایی چون تهوع و استفراغ صبحگاهی، بی‌ میلی به غذا و تغییرات قلبی عروقی رنج‌ می ‌برد. بنابراین بهتر است درمان ‌های دندانپزشکی طولانی مدت در این دوره انجام نشود.

در ملاقات اول، دندان ‌های مادر معاینه و رادیوگرافی ‌های دندانی که قبل از بارداری گرفته شده ‌اند، بررسی می ‌شود و دندان‌ هایی که قبل از زایمان ممکن است برای مادر مشکل ایجاد کند معین می ‌شود و برای ترمیم آن ها در ۳ ماهه دوم بارداری به بیمار نوبت داده می ‌شود. همچنین چگونگی مسواک زدن صحیح و استفاده از نخ دندان به خانم باردار آموزش داده می ‌شود. ملاقات دوم ۳ ماهه اول برای ارزیابی رعایت بهداشت دهان از سوی خانم باردار است. تغییرات بافت ‌های لثه در اثر هورمون‌ ها بررسی می ‌شود و دستورات بهداشتی لازم داده می ‌شود.

مراقبت در ۳ ماهه دوم بارداری

این دوره بهترین زمان جهت انجام درمان‌ های دندانپزشکی است چون بافت‌ های مختلف بدن جنین تشکیل شده ‌اند و در حال رشد و تکامل هستند. هم چنین حالت کسالت و تهوع ابتدای بارداری تا حدودی برطرف شده است. خانم باردار معمولاً راحت تر از ۳ ماهه اول می ‌تواند در وضعیت مناسب روی صندلی دندانپزشکی قرار گیرد. در این دوره می‌ توان تمام درمان ‌های دندانی لازم را انجام داد. استفاده از بی‌ حس‌ کننده موضعی مانعی ندارد. همچنین در صورت لزوم دندانپزشک ممکن است بعد از درمان، آنتی‌ بیوتیک یا مسکن تجویز کند که استفاده از آن ها بلامانع است.

باید توجه داشت که درمان دندان ‌هایی که قبل از زایمان برای خانم باردار مشکلی ایجاد نمی ‌کنند، باید به بعد از زایمان موکول شود.

مراقبت در ۳ ماهه سوم بارداری

در این دوره رشد و تکامل جنین ادامه دارد و سرعت آن بیشتر از۶ ماهه اول بارداری است. خانم باردار به دلیل افزایش وزن جنین نمی ‌تواند مدت زیادی در حالت خوابیده به پشت روی صندلی دندانپزشکی قرار گیرد، بنابراین بهتر است فقط درمان‌ های کوتاه مدت و اورژانسی در این دوره انجام شود. همچنین در ملاقات دندانپزشکی این دوره نکات لازم در مورد چگونگی رویش دندان‌ های نوزاد، مراقبت‌ های منزل و زمان مراجعه برای معاینه دندانپزشکی نوزاد توصیه خواهد شد.

خانم ‌های باردار باید توجه داشته باشند که درمان ‌های اورژانس دندانپزشکی در هر دوره و زمانی از بارداری می ‌تواند انجام شود. بنابراین به هیچ‌ وجه نباید برای تسکین درد دندان خود به مدت طولانی از مسکن‌ ها استفاده کنند، بلکه باید سریع به دندانپزشک مراجعه کنند. همچنین باید توجه داشته باشند که مصرف خودسرانه هر دارویی ممکن است برای مادر و جنین خطرناک باشد. بنابراین لازم است هیچ دارویی را بدون اجازه پزشک یا دندانپزشک استفاده نکنند.

نکاتی که باید به آن توجه کنید

۱.قبل از بارداری حتما میبایست نزد دندانپزشک خود رفته پوسیدگیها و مشکلات لثه خود را برطرف نمایید.

۲. مسواک و نخ دندان را مرتب استفاده کنید . حالت تهوع و خونریزی از لثه نبایستی منجر به استفاده نکردن از این دو وسیله برای بهداشت دندانهایتان باشد.

۳. مواد حاوی کلسیم را در رژیم غذایی خود بمیزان کافی قرار دهید.

۴.به هنگام مراجعه به دندانپزشکی دردوران بارداری حتما میبایست پزشک را درجریان بارداری خود قرار دهید.

۵.اگر به درمان نیاز داشتید آنرا به سه ماهه دوم بارداری خود موکول کنید.

۶. از رادیو گرافی دندان بدون روپوش سربی اجتناب کنید چون ممکن است تاثیرات جبران ناپذیری به، جنین وارد کند.

۷.تاثیر هورمونها و نیز تهوع و زیاد شدن اسید معده مادر را مستعد ابتلابه پوسیدگیهای دندانی و بیماریهای لثه میکند. پس از مصرف مواد قندی یا مواد ترش خودداری کنید و پس ازمصرف هر یک از مواد دهان خود را بشویید.

۸. شیر، تخم مرغ، کره، میوه و سبزی بیشتر مصرف کنید.

۹.برخی خانومهای باردار نیمه شبها به خوردن خوراکیها میپردازند باید توجه داشته باشند که پس ازمصرف مواد غذایی حتما دهان خود را بشویید.